Stefania Szantyr-Powolna
Lekarka, doktor nauk medycznych, harcerka, żołnierz ZWZ i AK, podpułkownik Wojska Polskiego, więźniarka łagrów.
Ppłk dr med. Stefania Szantyr-Powolna ps. Hanka urodziła się 30 lipca 1924 r. w Wilnie. Jej matka Emilia z d. Ostrowska była urzędniczką, a ojciec hrabia Bolesław Ursyn-Szantyr farmaceutą. W okresie międzywojennym Stefania uczyła się w Szkole Podstawowej nr 9 przy ul. Karkowskiej w Wilnie. Następnie kontynuowała naukę w Gimnazjum Kupieckim. W tym czasie należała do 3. Wileńskiej Drużyny Harcerskiej oraz Przysposobienia Wojskowego Kobiet.
Po wybuchu II wojny światowej i wejściu wojsk sowieckich do Wilna, wraz z grupą innych dziewcząt została wyrzucona z gimnazjum. Po kilku miesiącach zezwolono im na powrót do nauki. Pod koniec 1939 r. została zwerbowana przez kolegę do konspiracji, otrzymała pseudonim „Hanka”. Działała jako żołnierz ZWZ-AK. Przez cały okres okupacji pełniła funkcję sanitariuszki i łączniczki przenosząc meldunki, ulotki, prasę i broń.
W lipcu 1944 r. w ramach akcji „Ostra Brama” (operacja wojskowa AK mająca na celu wyzwolenie Wilna spod okupacji niemieckiej oraz przeciwstawienie się Armii Czerwonej) pracowała w punkcie sanitarnym dla rannych żołnierzy. Za służbę w ZWZ-AK została aresztowana 7 grudnia 1944 r. NKGB podało ją brutalnemu przesłuchaniu trwającemu 36 godzin. 27 marca 1945, po kilku miesiącach śledztwa, które Stefania spędziła w więzieniu, zapadł wyrok. Oskarżona o grupowe powstanie z bronią w ręku została skazana na 10 lat ciężkich łagrów, pozbawienie praw publicznych oraz konfiskatę mienia. W czasie trwania procesu miała zaledwie 20 lat. Wraz z nią podobne wyroki otrzymało dwunastu innych działaczy konspiracji.
Na początku maja 1945 r. została wraz z tysiącami innych więźniów wywieziona w głąb ZSRS. Po kilku tygodniach wycieńczającego transportu dotarła do Uchty, gdzie umieszczono ją w łagrze. Tam w ciężkich warunkach pracowała przy zbiorach i wyrębie lasu. Po jakimś czasie, dzięki przychylnemu Polakom personelowi szpitala została skierowana do pomocy w szpitalnym laboratorium.
Po kilkuletnim pobycie w obozie w Uchcie Stefania została przeniesiona do obozu żeńskiego o zaostrzonym rygorze w Workucie. Tam pracowała przy odśnieżaniu torów oraz nigdy nie ukończonej linii kolejowej. W czasie pobytów w obozach chorowała, pięciokrotnie przeszła zapalenie płuc, przez brak witamin cierpiała na szkorbut.
Z obozu wyszła po zasądzonych 10 latach pracy, odmówiła podpisania dokumentu, że po wyjściu z łagru będzie obywatelką ZSRS. Na wolności zamieszkała u polskiej rodziny Jackiewiczów w Workucie, tam też dostała pracę w kopalni, a następnie w laboratorium. Po długich staraniach zezwolono jej na powrót do Polski. W 1955 r. wróciła do ojczyzny. Zamieszkała w Gdańsku, gdzie w 1956 r. podjęła studia medyczne. W 1959 r. wyszła za mąż, w późniejszych latach doczekała się także potomstwa. W latach 70. na podstawie pracy pt. Wpływ stresu przewlekłego na gospodarkę tłuszczową w aspekcie czynników ryzyka w chorobie wieńcowej uzyskała stopień doktora nauk medycznych. Do emerytury pracowała w Centralnym Ośrodku Badawczym Kolejowej Służby Zdrowia. Przez wiele lat działała w Stowarzyszeniu Łagierników Żołnierzy AK, w którym w latach 2002 – 2011 pełniła funkcję prezesa oraz redaktor naczelnej Kwartalnika Stowarzyszenia „Łagierników” Żołnierzy AK.
Została odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2008).
„Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” to projekt, który ma na celu upamiętnić wysiłek zbrojny Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losy ludności cywilnej ewakuowanej z ZSRS wraz z armią gen. Andersa.
